Πολλές φορές αναρωτήθηκα πώς θα ’θελα να ’ναι ο θάνατός μου

Πολλές φορές αναρωτήθηκα πώς θα ’θελα να ’ναι ο θάνατός μου. Ποια θα ’ναι η πιο κατάλληλη στιγμή για να ’ναι τα τέλη μου «ἀνώδυνα, ἀνεπαίσχυντα, εἰρηνικά» και να ’χω «καλήν ἀπολογίαν» μπροστά στο φοβερό το βήμα του Χριστού μου.
  Κατέληγα ομόφωνα (εγώ κι ο εαυτός μου) πως θα ‘θελα να γίνει μια Κυριακή πρωί το φευγιό μου. Μετά τη Θεία Λειτουργία. Με το Χριστό μου μέσα μου. Έτσι, ήρεμα και ειρηνικά.

  Μετάλαβα σήμερα. Του Αη Συμιού ανήμερα. Και πήρα το Χριστό μου, όχι στην αγκαλιά μου, μα ολόκληρο μέσα μου. Και τώρα που απόμεινα μόνος και διαβάζω την ευχαριστία της Θείας Μετάληψης, σκοντάφτω εκεί που λέει «Νῦν ἀπολύεις τόν δοῦλον σου Δέσποτα …».
  Είναι βλέπεις, που δεν υπολόγισα τα σκοινάκια που με κρατούν αιχμάλωτο στη γη και δε μ’ αφήνουν όχι να πετάξω, μα ούτε να τολμήσω μια σπιθαμή ν’ ανεβώ και να πω μ’ όλη μου την καρδιά «Σύ γ’αρ εἶ τό ὄντως ἐφετόν, καί ἡ ἀνέκφραστος εὐφροσύνη τῶν ἀγαπώντων Σε, Χριστέ …»

Πηγή

"Σιγανά και ταπεινά… "

Οποιoδήποτε πνευματικό βίωμα ή χάρισμα, εάν δεν συνοδεύεται από ταπείνωση είναι επικίνδυνο. Όπου δεν υπάρχει ταπείνωσης δεν υπάρχει αληθές πνεύμα Θεού. Δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου που έχει το αληθές και απλανές πνεύμα του Θεού, η επιείκεια και η ταπείνωσης. Και όταν μιλάμε για ταπείνωση τι εννοούμε; Όχι σαφέστατα μια συναισθηματικού και ψυχολογικού τύπου ανημπόρια και μιζέρια. Ο ταπεινός δεν είναι μίζερος, αλλά άρχοντας του πνεύματος.

Διακρίνεται από την χαρά και την αισιοδοξία, από το φως και την ελπίδα που συνέχει την ύπαρξη του. Βλέπει το καλό και δεν εμμένει στο κακό και άσχημο στους ανθρώπους, τις καταστάσεις και τα πράγματα. Βρίσκει αιτίες να δοξολογεί και να ευχαριστεί τον Θεό. Δεν εμμένει σε αυτά που του λείπουν, αλλά χαίρεται με εκείνα που έχει.
Αναγνωρίζει στους άλλους το δικαίωμα να υπάρχουν, ως διαφορετικοί και μοναδικοί, δηλαδή ως πρόσωπα και εικόνες του Θεού. Δεν φοβάται να αποσυρθεί ώστε να φανούν και να αναδειχθούν άλλοι ικανότεροι ή τέλος πάντων περισσότερο χαρισματικοί σε συγκεκριμένους τομείς που εκείνος υστερεί.
Ξέρει να σιωπά, να ακούει, να μαθαίνει, να ρωτά και να μην φανερώνεται ως ο έχων για όλα τα θέματα απαντήσεις και μάλιστα αληθειών που δεν έχει βιώσει και εμπειρικά γνωρίσει.

Μαθητεύει και αποφεύγει να διδάσκει. Περισσότερο ακούει και λιγότερο μιλάει, νιώθε και συναισθάνεται τον συνάνθρωπο του, δίχως να το κρίνει κουνόντας το δάκτυλο της ηθικής ορθότητας. Θέλει να πονέσει και να προσευχεί για τον άλλον και οχι να τον νουθετήσει. Αγαπά δεν αναλύει τον άλλον.
Αποδίδει κάθε χάρισμα του στο Θεό και όχι στις δικές τους δυνάμεις και ατομικές ενάρετες πράξεις. Ζει τις χάρες και χαρές του Ουρανού ως δωρεές του Θεού, δίχως όμως να τις συνδέει με τα ατομικά του κατορθώματα.
Αναγνωρίζει τα υπαρκτικά του όρια, εκείνα της κτιστότητας και φθαρτότητας της υπάρξεως του. Δηλαδή, οτι δεν είναι παντοδύναμος μα ούτε φύσει αθάνατος. Ξέρει ότι μονάχα στο ποσοστό που συνδέεται με τον Άκτιστο αιώνιο Θεό, την Αιτιώδη αρχή του παντός, μονάχα τότε υπάρχει και ζει.

Δημιουργεί ζωντανή σχέση με τον Θεό και όχι ιερές ιδέες και πεποιθήσεις, που διαμορφώνουν ψυχολογικές κρυψώνες για το «εγώ». Ο Χριστός είναι η αλήθεια της ζωής τους και όχι το ψέμα της ψυχής του. Επιζητά τον Θεό και όχι τις παροχές του Θεού. Θέλει Εκείνον και όχι τον παράδεισο δίχως τον Χριστό. Τέλος δεν γνωρίζει ότι είναι ταπεινός γιατί εάν το γνώριζε πολύ απλά δεν θα ήταν…

http://plibyos.blogspot.com/

«Ανακαινισθήσεται ως αετού η νεότης σου»

Αγίου Επιφανίου Αρχιεπισκόπου Κύπρου

Ο αετός είναι ο βασιλιάς των ορνέων. Και λέγεται αετός, γιατί ζει πολλά έτη, ίσαμε εκατό. Σαν γεράσει, καμπουριάζει το ράμφος του, θολώνουνε τα μάτια του και δεν μπορεί πια να φάει και να δει. Τότε ανεβαίνει σε μεγάλο ύψος και χυμάει πάνω σε κανένα μυτερό βράχο για να ισιώσει το ράμφος του. Ύστερα λούζεται σε καμιά κρύα λίμνη και κάθεται και λιάζεται. Έτσι πέφτουν τα λέπια από τα μάτια του και ξανανιώνει.

Κι εσύ, λογικέ άνθρωπε, σαν αμαρτήσεις πολύ, ανέβα σε ύψος, με το οποίο σημαίνεται η συναίσθηση, και ρίξου με ορμή πάνω στο βράχο, στην ορθόδοξη πίστη. Κλάψε το πλήθος των αμαρτιών σου και λούσου στη λίμνη των δακρύων σου και πυρώσου στις αχτίδες του Αγίου Πνεύματος. Τίναξε από πάνω σου τα λέπια της αμαρτίας και «ανακαινισθήσεται ως αετού η νεότης σου».

Πηγή

Δεν υπάρχει περίπτωση ένας εγωιστής να φτάσει ποτέ τη σοφία

Μάρω Βαμβουνάκη

Δεν υπάρχει περίπτωση ένας εγωιστής να φτάσει ποτέ τη σοφία. Όσο πολυμορφωμένος, επιτυχημένος, εύστροφος, με υψηλότατο IQ κι αν είναι. Ο εγωισμός τυφλώνει και τρελαίνει και τον πιο ευφυή.
Η σοφία είναι άλλη διάσταση της ύπαρξης, πνευματική, και πέρα απ’ τον κοσμικό ορίζοντα. Έχει αναγκαία προϋπόθεση την ταπείνωση, τη συναίσθηση ότι η αντίληψή σου είναι ελάχιστη μπροστά στο μέγεθος της Αλήθειας.
Στην προσέγγιση της Αλήθειας η καθαρή καρδιά διαθέτει κεραίες κατά πολύ πιο ικανές από τον νου.

Πηγή

Λίγες σκέψεις για τον γάμο, ενός παντρεμένου περίπου πενήντα χρόνια

Η ζωή του ανθρώπου πάνω σ’ αυτή τη γη είναι μια θάλασσα. Και η θάλασσα δεν έχει πάντα γαλήνη. Έχει ανέμους. Έχει τρικυμίες. Και αυτές τις τρικυμίες της ζωής είναι δύσκολο να τις αντιμετωπίσει κανείς μόνος του. Η μοναξιά σ’ αυτό τον κόσμο είναι πολύ σκληρή. Χρειάζεται ο άνθρωπος κάποιον, που να στέκεται δίπλα του στις χαρές, αλλά και στις λύπες. Η μοναξιά μέσα στη νύχτα, όταν βραδιάζει – βραδιάζει η ημέρα, αλλά κάποτε βραδιάζει και η ζωή του ανθρώπου – η μοναξιά είναι πικρή. Κουράζει τον άνθρωπο. “Ου καλόν είναι τον άνθρωπο μόνον” (Γεν. 2,18)

Ο γάμος ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα, είναι η καλύτερη, η απαραίτητη υπερνίκηση κι η υπέρβαση της μοναξιάς.

Δύο άνθρωποι μέχρι χθες άγνωστοι. Με διαφορετικό φύλο. Με διαφορετική οικογενειακή ανατροφή. Με αλλοιώτικη ο καθένας κληρονομικότητα. Με άλλη ιδιοφυΐα και αντιληπτικότητα. Και γενικά με τον δικό του ο καθένας χαρακτήρα. Αυτοί λοιπόν αποφασίζουν να ζήσουν τη ζωή τους μαζύ. Να παλέψουν με τα κύματα. Να διασχίσουν τη θάλασσα ταίρι -ταίρι. Και σ’αυτή την πορεία της ζωής ο γάμος είναι μια ασφάλεια. Είναι μια σιγουριά, μια σταθερότητα. Ο ένας δίνει δύναμη στον άλλο. Και ο άλλος δεν αρκείται να παίρνει από αυτόν που δίνει, αλλά και αυτός δίνει κουράγιο και ελπίδα. Μέσα στο γάμο ο άνθρωπος δεν είναι εκτεθειμένος στους ηθικούς, αλλά και τους σωματικούς κινδύνους.

Όμως ο γάμος είναι συγχρόνως και μια εναλλαγή χαράς και λύπης. Η ζωή του ανθρώπου πάνω σ’ αυτή τη γη, έχει ώρες χαράς και ώρες λύπης. Τίποτα από αυτά δεν είναι μόνιμο και διαρκές. Όλα έρχονται και παρέρχονται. Αρχίζουν και τελειώνουν. Και πιο πολύ απ’ όλα μένει πάντα στη σκέψη και την ανάμνηση οι ωραίες ώρες της χαράς και της ευτυχίας.

Ο γάμος είναι η τελική φάση μιας συνάντησης του άντρα και της γυναίκας. Αυτή η ωραία συνάντηση παγιώνεται, οικοδομείται και ολοκληρώνεται μέσα στον γάμο. Ο γάμος δεν είναι μια απλή, τυχαία, καθημερινή συνάντηση. Ούτε είναι μια οικονομική συμφωνία. Ούτε είναι μία μόνο εξασφάλιση. Στον γάμο δεν έχει κανείς μόνο δικαιώματα, ούτε διεκδικεί μόνο τα δικά του. Έχει και υποχρεώσεις. Επωμίζεται ευθύνες. Όμως όλα αυτά μοιράζονται ανάμεσα στους συζύγους.

Γιατί ο γάμος δεν ειναι μια στατική κατάσταση αυταρέσκειας και εγωισμού. Είναι μια συνεχής πορεία. Είναι ένας καθημερινός, δύσκολος μεν, αλλά ωραίος και δημιουργικός αγώνας. Και μέσα στις δυσκολίες, όταν αντιμετωπίζονται σωστά, τότε ωριμάζει και ολοκληρώνεται ο χαρακτήρας και του άντρα και της γυναίκας. Είναι ο γάμος “συμπλήρωση του βίου παντός θείου τε και ανθρωπίνου δικαίου κοινωνία”

Ειδικά για τους Χριστιανούς ο γάμος είναι το μυστήριο της αγάπης. Έχει Θεία καταγωγή. Ο Θεός κατά τη δημιουργία του κόσμου ευλόγησε τη σχέση του αδάμ και της Εύας (Γεν 2,21-25). Αποσκοπεί και αποβλέπει ο γάμος στην ηθική τελειότητα των συζύγων. Στην πορεία τους προς τον ουρανό.

Δεν είναι ο γάμος μια εγωιστική και ιδιοτελής εμπορική συμφωνία, που έχει σκοπό την αύξηση της περιουσίας και την οικονομική ευμάρεια.

Στο γάμο σβήνεται το εγώ και το σύ. Οι δύο γίνονται μια ψυχή σ’ ένα σώμα. Όλα γίνονται κοινά. Οι χαρές και οι λύπες. Ο πλούτος και η φτώχεια. Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες. Η υγεία και η ασθένεια. Περνάμε από το εγώ, το σύ, στο εμείς.

Έτσι ο γάμος ξεκινά από μια καλή αφετηρία, που είναι ο έρωτας και φτάνει στην πληρότητα, που είναι η αγάπη. Αυτή η αγάπη δεν είναι κάτι το εξ αρχής δεδομένο και εξασφαλισμένο. Η αληθινή, η παντοτινή αγάπη κατακτιέται με πολύ κόπο και με αμοιβαίες θυσίες.

Και μέσα στην ισόβια σχέση των συζύγων μπορεί να γεννηθεί, αλλά και να αυξηθεί αυτή η αγάπη. Αυτό γίνεται με την αλληλοκατανόηση, την αμοιβαία υποχωρητικότητα, την μακροθυμία, τη συγχωρητικότητα, την καλοσύνη. Κανείς δεν είναι τέλειος. Όλοι έχουμε και τα καλά, τα προτερήματα, αλλά και τα κακά, τα ελλατώματα. Μέσα στο γάμο κανείς δεν επιδιώκει να διορθώσει τον άλλο. Ούτε τον προσβάλλει για τις τυχόν ατέλειές του. Ούτε τον πικραίνει. Ούτε τον περιφρονεί. Ούτε τον ταλαιπωρεί με γκρίνιες, απαιτήσεις, με φωνές, με νεύρα και άλλα πολλά, όσα δυστυχώς βγαίνουν από την αρρωστημένη πλευρά της ανθρώπινης φύσης.

Η αγάπη “πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει” (Α’ Κορ 13,7). Ό,τι ευχαριστεί τον ένα, αυτό θέλει και επιδιώκει ο άλλος. Ό,τι πικραίνει και πληγώνει τον ένα, αυτό προσπαθεί να αποφύγει ο άλλος. Μαζύ ξεκινούν να διασχίσουν τη θάλασσα της ζωής. Δεν είναι ο γάμος λιμάνι. Είναι ταξίδι μέσα στα κύματα. Είναι καθημερινός αγώνας για να σπάσει, να νικηθεί ο πιο μεγάλος, ο πιο ύπουλος και επικίνδυνος αντίπαλος του ανθρώπου, ο εγωισμός. Μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα παλεύεται, μεγαλώνει, ωριμάζει και καρποφορεί η αγάπη. Η αγάπη δεν είναι κάτι το στατικό, το ακίνητο. Δεν είναι ένας μουχλιασμένος βάλτος, ούτε ένας ορμητικός χείμαρρος. Είναι ένα ποτάμι, που κυλά ήρεμα και ποτίζει, δίνει ζωή σ’ όλες τις στιγμές, και τις ευχάριστες και τις δυσάρεστες. Σιγά-σιγά, όχι βιαστικά, όχι βίαια διαμορφώνει τη σχέση των ανθρώπων.

Αυτή η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει. Ποτέ δεν εξαντλείται. Ποτέ δεν τελειώνει. Τα χρόνια, οι καιροί, οι λύπες δεν νικούν ποτέ την αγάπη. Η αγάπη η αληθινή, η έμπρακτη, είναι η αληθινή ζωή και η πηγή της ευτυχίας του ανθρώπου.

Βασική προϋπόθεση για το γάμο είναι η αμοιβαία έλξη του άντρα και της γυναίκας. Αυτό λέγεται έρωτας. Τί είναι ο έρωτας; Αυτό αρχικά υπερβαίνει την ανθρώπινη λογική. Είναι κάτι ο έρωτας πιο πάνω και πιο πέρα από τη θέληση. Δεν είναι ένα απλό, στιγμιαίο συναίσθημα. Ούτε μια παροδική συγκίνηση.

Ο έρωτας είναι μια κίνηση, ένα άνοιγμα της ψυχής του ανθρώπου προς ένα άλλο πρόσωπο. Αυτή η κίνηση δεν ειναι κάτι το γενικό, το απρόσωπο, το αφηρημένο. Δεν ερωτεύεται κανείς τους πάντες και τα πάντα. Είναι ένα προσωπικό, συγκεκριμένο άνοιγμα της ψυχής στην παρουσία και την ύπαρξη του άλλου.

Ο έρωτας δύσκολα μπορεί να περιγραφτεί και να ερμηνευτεί. Είναι όμως μια δυνατή έλξη, μια αυθόρμητη, πηγαία κίνηση της ψυχής. Μόνο ο άνθρωπος έχει αυτό το ωραίο προνόμιο να ερωτεύεται. Τα ζώα δεν ερωτεύονται. Κινούνται μόνο στο επίπεδο των ενστίκτων (διατροφή, άμυνα, αναπαραγωγή).

Η αφετηρία του έρωτα δεν βρίσκεται, ούτε στη λογική, ούτε στο συναίσθημα, ούτε στη βούληση, ούτε στις άλλες ψυχικές και σωματικές δυνάμεις του ανθρώπου. Αυτό το αρχικό ξεκίνημα του έρωτα είναι κάτι το ανερμήνευτο στην ανθρώπινη σκέψη. Μόνο σαν δώρο Θεού μπορεί να εξηγηθεί.

Στη συνέχεια όμως υπεισέρχεται και η λογική και το συναίσθημα και η βούληση και η συνείδηση και η έμφυτη ηθική ορμή και ηθική αίσθηση κλπ. Ο προσωπικός χαρακτήρας του έρωτα φαίνεται στην εκτίμηση των ιδιαίτερων προσόντων του άλλου. Προσόντα είτε σωματικά είτε πνευματικά. Ικανότητες, ταλέντα, δεξιότητες και ό,τι άλλο μπορεί να προκαλέσει αυτή την ωραία έλξη.

Η ερωτική σχέση δύο ανθρώπων δηλαδή του άντρα και της γυναίκας δεν είναι μια κίνηση για σαρκική κατάκτηση και εκμετάλευση. Δεν είναι μια εγωιστική εκπλήρωση των ατάκτων τυφλών επιθυμιών. Ούτε ο έρωτας είναι μόνο το σεξ. Ο έρωτας δεν είναι ένα ασυνείδητο ζωώδες ένστικτο. Άνδρας – γυναίκα ερωτευμένοι δεν αποβλέπουν αγωιστικά να ικανοποιήσουν εαυτούς. Ούτε προσπαθούν να κατακτήσουν και να επιβληθούν αυταρχικά ο ένας στον άλλο. Σέβονται την ιδιαιτερότητα του ανθρωπίνου προσώπου. Αγαπούν, όχι γιατί δεν έχει ελαττώματα ο άλλος, αλλά τον αγαπούν με τα δικά του προτερήματα και τα δικά του μειονεκτήματα. Σε τελική ανάλυση ο έρωτας είναι ο προθάλαμος και το ξεκίνημα της αγάπης.

Το σεξ, η γενετήσια ορμή είναι μια δύναμη που έχει κύριο χαρακτηριστικό την ηδονή. Αυτή η ηδονή δεν είναι κάτι το άσχετο, το απολελυμένο, κάτι που λειτουργεί ανεξάρτητα του ανθρωπίνου προσώπου. Η ηδονή έχει την πληρότητά της όταν συνυπάρχει με τα αγνά και ανιδιοτελή συναισθήματα της ευθύνης, του σεβασμού, της δημιουργίας. Η ηδονή δεν απομονώνεται. Ούτε είναι μια δυνατότητα που λειτουργεί ανεξέλεγκτα και ανεύθυνα και εκτός του ανθρωπίνου προσώπου. Καμία δυνατότητα του ανθρώπου δεν κινείται ανεξάρτητα, αυτόνομα από τη λογική, την ελεύθερη βούληση, τη συνείδηση. Έτσι και η γενετήσια ορμή έχει άμεση σχέση με τον όλο άνθρωπο. Η απομόνωση της ηδονής και η λειτουργία της χωρίς την ευθύνη, χωρίς το σεβασμό στην αξία του άλλου, χωρίς τις συνέπειές της, είναι αποτυχία και δεν καλύπτεται στον αγοραίο έρωτα. Μόνον μέσα στον γάμο, ανάμεσα στους συζύγους, η ηδονή παίρνει την πραγματική, την οντολογική αξία της. Ο άνδρας που εξέρχεται του νυφικού θαλάμου είναι ωραίος, είναι δυνατός, έχει στο πρόσωπό του την ηρεμία, αλλά και την όψη του νικητή.

Η εκτός του γάμου ηδονή και η άτακτος, η ανεύθυνη εκπλήρωσή της, τελικά κουράζει και απελπίζει. Γεμίζει τον άνθρωπο ντροπή, ενοχές, φόβους, τύψεις κλπ. Και αυτά δεν δημιουργούνται στη ψυχή από τον φόβο του κοινωνικού περιβάλλοντος. Είναι καταστάσεις που γεννιούνται και ακμάζουν στις ήσυχες, μοναχικές ώρες καθενός, που αναζητά την ηδονή για την ηδονή.

Μόνο μέσα στο γάμο η γενετήσια ορμή, το σεξ, ανάμεσα στους συζύγους έχει την πληρότητά της. Γίνεται αληθινή ευφροσύνη. Αλλά και το πιο υπέροχο γίνεται το ξεκίνημα για τη δημιουργία ενός καινούργιου ανθρώπου.

Η ζωή του ανθρώπου πάνω σ’ αυτή τη γη είναι μια εναλλαγή χαράς και λύπης, ηδονής και οδύνης, θλίψεων, δοκιμασιών, αλλά και ώρες γεμάτες χαρά, ειρήνη, ευτυχία.

Η αναζήτηση λοιπόν της εκτός του γάμου ηδονής και η έντονη και διαρκής προσπάθεια για εφεύρεση τρόπων αύξησης της ηδονής, δηλαδή η ηδονή για την ηδονή, ανεξάρτητα και άσχετα, είναι ανέφικτο, είναι μάταιο, και οδηγεί στον μηδενισμο, την απελπισία.

Αυτές είναι λίγες σκέψεις-προτάσεις για αφορμή μελέτης, σκέψεων, συζητήσεων.

Γεώργιος Σπ. Κωτσάκης

Πρωτοχρονιά 2019

Όποιος αγαπά δεν έχει ποτέ μοναξιά!

Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου

---

Όποιος είναι αληθινά ταπεινός δεν έχει κανένα φόβο. Αυτός που αγαπά το Θεό και το συνάνθρωπο και όταν είναι μόνος δεν είναι μόνος.

Ο ταπεινός έχει ασφάλεια, αφοβία, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, πραότητα, αγαθοσύνη, εγκράτεια, ελευθερία, χάρη.

Ένας γνήσιος χριστιανός που αγαπά, προσφέρεται, θυσιάζεται, ζει για τους άλλους, δεν μπορεί να μην είναι ταπεινός.

Ο αληθινά ταπεινός χαίρεται περισσότερο να δίνει παρά να παίρνει. Δεν έχει απαιτήσεις από τους άλλους. Τους υπομένει, τους αποδέχεται, τους καλοδέχεται, προσεύχεται γι’ αυτούς.

Οι Ψεύτικες Χαρές και η Πραγματική Ευτυχία

Αληθινά, η φτώχια είναι φοβερό θηρίο. Όποιος το νικήσει όμως και φτάξει να μην το φοβάται, θα βρει μεγάλα πλούτη μέσα του.
Τούτη την αφοβία τη δίνει ο Κύριος, άμα ταπεινωθεί ο άνθρωπος.
Σ’ αυτόν τον πόλεμο που η αντρία λέγεται ταπείνωση, και τα βραβεία είναι καταφρόνεση και εξευτελισμός, δεν βα­στάνε οι αντρείοι του κόσμου.
Όποιος δεν περάσει από τη φωτιά της δοκιμής, δεν ένοιωσε αληθινά τί είναι η ζωή, και γιατί ο Χριστός είπε: «Εγώ είμαι η ζωή», και γιατί είπε πάλι: «Μακάριοι οι πικραμένοι, γιατί αυτοί θα παρηγορηθούνε».
Όποιος δεν απελπί­σθηκε από όλα, δεν τρέχει κοντά στον Θεό, γιατί λογαριάζει πως υπάρχουνε κι άλλοι προστάτες γι’ αυτόν, παρεκτός του Θεού.